Helene Fentener van Vlissingen

* 11-02-1955

† 05-01-2022

Op 5 januari 2022 is Helene Fentener van Vlissingen overleden - een groot en bijna onoverkoombaar verlies.

Ik weet nog goed hoe Helene reageerde toen ik voorstelde om elkaar af en toe te schrijven: enthousiast en met een goedkeurende glimlach, net zoals ik reageerde toen ze me twee jaar eerder vroeg een programma te maken over haar boek Schaduwmoeders - sinds dat programma groeide onze vriendschap uit tot een verwantschap die voor mij bijna niet in woorden te vatten is, zo dierbaar, bijzonder en waardevol was Helene, was onze vriendschap voor mij.

Ze was altijd nieuwsgierig, ging altijd op zoek naar nieuwe uitdagingen en stond altijd open voor initiatieven - alleen al haar rijke staat van dienst in culturele organisaties en instanties getuigen daarvan. Hoe ze Traktor Toernee opzette, dat later uitgroeide in De Parade, hoe ze zich inzette voor De Nacht van de Literatuur, maar ook de documentaire die ze maakte over Yona Friedman, een goede vriend van haar. In één avondje aan de keukentafel, avonden die we vaak hadden, maakten we een opzet en begonnen we elkaar te schrijven. Het werd een bijzondere briefwisseling, een die vele onderwerpen raakt, veel overpeinzingen kent en ook een mooi beeld geeft van onze wereldbeelden, die overeenkwamen, maar soms ook niet. 

Deze brieven geven een kleine inkijk in haar rijke, wijze en wonderlijke geest, maar nemen de lezer ook een beetje mee in haar leven, dat vol, fascinerend en inspirerend was. Helene had een wonderlijk grote verzameling bijzondere mensen om zich heen. Ze had voor iedereen aandacht, lette op de mensen om haar heen en koesterde een gastvrijheid die ik zelden bij mensen heb gezien. De deur stond altijd voor me open: de ontelbare keren dat ik samen met haar en haar man Fred aan de keukentafel zat om het eten te bereiden, op de bank neerplofte voor de televisie met het bord op schoot en Blokken of Tatort aan en hoe we dan gemoedelijk de avond in gleden met drank, goede gesprekken en gelach. Die avonden liepen altijd uit tot diep in de nacht, of soms een logeerpartij en er kwam altijd een volgende keer, zeiden we tegen elkaar - we doopten de briefwisseling ook tot À suivre - 'tot de volgende'. Het is onwerkelijk dat er geen volgende meer komt, dat de volgende keer voorgoed uitgesloten is.

Het was een eer en een groot plezier om met haar te corresponderen in deze brieven, maar vooral ook daarbuiten: we onderhielden een bijzondere, innige en dierbare vriendschap. Ik mailde haar bijna altijd als ik een nieuw gedicht af had, en ze mailde altijd terug met suggesties, opmerkingen en altijd een compliment - mijn werk had ik niet kunnen ontwikkelen zonder haar advies, haar suggesties en haar blik op mijn poëzie. Het leeftijdsverschil van meer dan 40 jaar hebben we beiden nooit gevoeld en onze vriendschap was, in de woorden van Helene, 'onvermijdelijk vanaf het eerste moment.' Dat was het wat mij betreft ook en het had nog veel langer mogen, moeten duren. Het heeft niet zo mogen zijn en dat stemt me ongelofelijk verdrietig.

Een bijzonder mens, een begenadigd schrijfster en een levenskunstenaar is niet meer. In Helene vond ik een unieke vriendschap, een zielsverwant, een steunpilaar. Het is een verrijking van mijn leven dat ik haar heb gekend en ik heb veel geleerd van haar schrijfadvies, dat altijd uitliep in levensadvies. Zoals ze in haar laatste brief schreef:

 Ik vraag me niet af of de tijd snel gaat of juist niet. Ooit legde ik mijn zoon uit dat het duren van de tijd vooral afhangt van wat je er mee wilt. Als de dingen leuk zijn, of je bent ergens heel erg in verdiept, dan voel je de tijd bijna niet. Maar als je in de regen op de bus staat te wachten, dan duurt de tijd eindeloos.

Het voelt, sinds haar overlijden, alsof we op die bus wachten, in de stortregen. Maar, zoals ze me ook zei als het soms minder met me ging, met haar karakteristieke stem en bemoedigende klank:

Wacht maar op de zon en blijf zoeken, want die hangt ook nog ergens.

Ik zal die zon proberen te zoeken, ik zal haar missen en ik zal haar nooit vergeten.

Twan Vet

januari 2022

I: Geluk gezocht

Lees hier de eerste briefwisseling.

II: Ei, jij

Lees hier de tweede briefwisseling.

III: Schoenveters

Lees hier de derde briefwisseling.

IV: Duizend bommen en klimaten

Lees hier de vierde briefwisseling.

V: Nuchter en koesterend stamtafelen

Lees hier de vijfde briefwisseling.

VI: Tijdvorsers

Lees hier de zesde briefwisseling.

Archief Eemland